Tüzel kişiler temsile yetkili kanuni organlarınca temsil edilirler ve iradelerini bu organlar tarafından açıklarlar. Temsile yetkili organları bazı tüzel kişiler için tek kişiden ( müdür), bazı tüzel kişiler için birden fazla kişiden (yönetim kurulu) oluşmaktadır. İster kişi, ister kurul organ olsun tüzel kişilerin, vergi ile ilgili ödevleri bunların kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilmektedir.
1- Anonim şirket
a-Anonim Şirketlerde Kanunu Temsilcilerin Sorumluluğu
Anonim şirketten kısmen veya tamamen tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan kamu alacakları kanuni temsilcilerin malvarlığından alınmaktadır. Yani kamu alacağı için öncelikle anonim şirkete başvurulmalıdır.
Kanuni temsilcilerin birden fazla olması durumunda kamu alacağından kanuni temsilciler birlikte sorumlu olurlar.
Kamu alacağının doğduğu ve ödenmesi gerektiği zamanda kanuni temsilcilerin farklı kişiler olması halinde bunlar kamu alacağının ödenmesinden müteselsilen sorumlu olurlar. Kanuni temsilciler bu durumda ödemek zorunda oldukları vergi aslı için anonim şirkete rucü edilebilmektedir.
Anonim şirketin tasfiyeye girmiş veya tasfiye olmuş olması kanuni temsilcilerin tasfiye giriş tarihinden önceki dönemlere ait borçlarından dolayı sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
Vergi cezalarından sorumluluk açısından ise kabahatler ve suçlar açısından kanuni temsilcilerinin sorumluluğu değişmektedir.
Vergi kabahati işlenmesi halinde verilecek para cezalan öncelikle anonim şirkete kesilmektedir. Cezanın anonim şirketten alınamaması durumunda kanuni temsilciye başvurulur. Kanuni temsilciler ödemek zorunda kaldıkları cezalar için özel hukuk hükümleri çerçevesinde anonim şirkete rücu etme hakkına sahiptirler.
Vergi uygulamaları açısından suç işlenmesi halinde, ise “cezaların gerçek kişiler adına düzenlenmesi” ve “cezaların şahsiliği” ilkeleri gereği, hapis cezası doğrudan suç sayılan fiili işleyen gerçek kişiye Birden fazla kanuni temsilcinin bulunması halinde, temsil yetkisinin bölüşümündeki sınırlar dikkate alınarak fiilin oluşumunda rolü olan temsilci cezalandırılır. Bir başka deyişle temsilciler aralarında iş bölümü yapmışlarsa ceza vergilerden sorumlu kişiye verilir. Ancak suçun eylem ve fikir birliği içinde işlendiği anlaşılırsa ceza bu konumdaki kişilerin her birine verilir.
Özetle; Anonim şirketlerde kanuni temsilciler vergiyi doğuran olayla herhangi bir ilişkileri olmamalarına karşılık belirli koşulların varlığı halinde anonim şirketten tahsil edilemeyen vergi aslı ve cezalarından tüm mal varlıklarıyla sorumlu tutulmaktadır.
b- Anonim şirketlerde ortakların sorumluluğu
Anonim şirketlerde ortakların vergi borçlarından dolayı sorumluluğu bulunmaz. Ortaklara herhangi bir şekilde başvurulamaz.
2- Limited Şirket
a- Limited Şirketlerde Kanunu Temsilcilerin Sorumluluğu
Limited şirketten tahsil edilemeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan kamu alacağı kanuni temsilci veya limited şirket ortaklarına mı başvurulacağı sorununu çözmek için VUK’un 10.maddesi ve AATUHK’nın mükerrer 35.maddesini incelemek gerekmektedir.
Bu maddelerinden hangisinin uygulanacağı özel – genel hüküm kriteri açısından incelenmesi gerekmektedir. Buna göre incelendiğinde iki farklı durum ortaya çıkmaktadır.
İlk duruma göre ( kapsam bakımından inceleme ) ; VUK’un 10.maddesi vergi ve vergiye alacaklarla ilgili AATUHK’nın mükerrer 35.maddesini ise VUK’un 10.maddesi dışında kalan genel kamu alacakları ile ilgili yükümler içermektedir. Bu durumda VUK’10 maddesi özel nitelik taşımaktadır.
İkinci duruma göre ( kişiler bakımından inceleme ) ; VUK’10.maddesi tüm tüzel kişileri kapsamakta, AATUHK’nın mükerrer 35.maddesini ise sadece limited şirketleri kapsamaktadır. Bu açıdan incelendiğinde ise AATUHK’nın mükerrer 35.maddesi özel nitelik taşımaktadır.
Bu açıklamalardan sonra vergi borcundan dolayı kanuni temsilcilerin ve ortakların sorumlulukları açısından konuya yaklaşıldığında kapsam bakımından değerlendirme yapmak ve VUK’un 10. maddesinin esas alınması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile vergiyi doğuran olayın limited şirketin tüzel kişiliğinde gerçekleşmesine karşılık limited şirketten tahsil edilemeyen vergilerin öncelikle VUK’ un 10. maddesine dayanılarak kanuni temsilcilerden tahsil edilmesi, bunlardan tahsil edilememesi veya tahsil olanağının kalmadığının anlaşılması durumunda AATUHK’nın mükerrer 35.maddesine göre limited şirket ortaklarından tahsil edilmesi gerekmektedir.
Ayrıca; Kamu alacağının doğduğu ve ödenmesi gerektiği zamanda kanuni temsilcilerin farklı kişiler olması halinde bunlar kamu alacağının ödenmesinden müteselsilen sorumlu olurlar
Özetle; Limited şirketten tahsil edilemeyen vergi aslı ve cezalarından kanuni temsilciler ikinci derece sorumluluk taşırken, ortaklar üçüncü derece sorumluluk taşımaktadır.
b- Limited şirketlerde ortakların sorumluluğu
AATUHK’nm 35. maddesine göre, limited şirketten ve kanuni temsilciden tahsil edilmeyen veya tahsil edilemeyeceği anlaşılan kamu alacakları, sermaye hisseleri oranında limited şirket mal varlığından alınmaktadır.
Limited şirket ortakları arasında bir başka tüzel kişinin bulunması haimde ortak olan bu şirketin kanuni temsilcileri ile ortaklarına limited şirket ortaklarının sarumluluğundan dolayı gidilemez.
Limited şirket ortaklarından payını devir eden ortağın da devir öncesi kamu alacaklarından devralan ortak ile birlikte müteselsilen sorumludur.
Kamu alacakların doğduğu zamanlarda ortakların farklı kişiler olması halinde ise bunlar da kamu alacaklarından müteselsilen sorumludur.
