Mamul çeşitlerinin ve rekabetin iyice arttığı iş dünyasında yöneticiler, işletmenin genel üretim maliyetlerini kontrol etmek, bunların mamullerin maliyeti içinde mümkün olduğunca doğru olarak yer almasını sağlamak ve son aşamada da finansal tablolarda raporlandığına dikkat etmek zorundadırlar.
Birçok işletme, farklı teknolojiler kullanarak karmaşıklık düzeyleri değişik mamuller üretmektedir. Bunun da nedeni piyasada müşterileri tatmin edebilmektir. İşletmeler bunu başarabilmek için kaynaklarını verimli ve etkin kullanmaya çalışmaktadır. Bu amaçla, işletmelerin kaynaklarını farklı türdeki mamullerin birlikte (ortak) kullanması söz konusu olabilmektedir. İki veya daha fazla mamul tarafından birlikte kullanılmasıyla ortak fayda sağlayan kaynakların maliyeti, genel maliyetler olarak ifade edilebilir. Bunlardan üretimle ilgili olanlara, genel üretim maliyetleri denir. İşletmelerde genel maliyetler, sadece üretim fonksiyonu açısından ortaya çıkmamaktadır. Genel üretim maliyetlerinin, üretimle ilgili olması koşulu, diğer işletme fonksiyonları ile ilgili maliyetlerin, bu maliyetler tarafından içerilmediği anlamına gelmektedir. Bir işletmede pazarlama- satış-dağıtım, araştırma-geliştirme, yönetim ve finansman fonksiyonları ile ilgili genel maliyetler, genel üretim maliyetleri içinde ele alınmamaktadır.
Genel üretim maliyetleri; yarı mamul ve tamamlanmış mamul ile ilişkili olan ancak ekonomik olarak anlamlı bir şekilde bu maliyet nesnelerine doğrudan (direkt) aktarılamayan, tüm üretim maliyetleridir. Başka bir ifadeyle genel üretim maliyetleri; direkt ilk madde/malzeme maliyetleri ve direkt işçilik maliyetleri dışında kalan üretim maliyetleridir.
Genel üretim maliyetleri, üretimle ilgili olan ve üretime dolaylı (endirekt) olarak aktarılabilen maliyetleri içerir. Bilindiği gibi, direkt ilk madde/malzeme maliyetleri ve direkt işçilik maliyetleri, üretilmekte olan mamullere doğrudan (direkt) aktarılabilir. Buna karşılık, genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında doğrudan bir ilişki kurulabilmesi mümkün değildir.
Vergi Usul Kanunu’nun göre; üretilen mamullerin maliyet bedelini oluşturan maliyetler arasında, genel üretim maliyetleri de bir maliyet unsuru olarak benimsenmiştir. Buna göre finansal tablolarda raporlanan her mamulün maliyeti, aşağıdaki maliyet unsurlarını içermelidir:
- Direkt ilk madde/malzeme maliyetleri
- Direkt işçilik maliyetleri
- Genel üretim maliyetleri
Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre de genel üretim maliyetleri, üretim işletmesinin düzenlemesi gereken bilançosunda yarı mamul ve mamul stokları unsurlarının, gelir tablosunda da satılan mamullerin maliyeti içerisinde raporlanmalıdır.
Genel anlamda üretim dışı olarak tanımlanabilecek; yönetim, pazarlama-satış- dağıtım, araştırma-geliştirme, genel yönetim ve finansman fonksiyonları ile ilgili faaliyet giderler; finansal raporlarda mamul maliyetinin bir parçası olarak değil, mamul maliyetinden ayrı olarak raporlanır. Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri; pazarlama-satış-dağıtım, genel yönetim maliyetleri ve finansman maliyetlerini mamul maliyeti olarak kabul etmediğinden, bunlar oluştukları muhasebe döneminin gelir tablosunda “dönem gideri’ olarak raporlanırlar. Mamulün bünyesinde yer alan genel üretim maliyeti, satış sonrasında “Satılan Malın Maliyeti” adı altında gelir tablosunda yer almaktadır.
Genel Üretim Maliyetlerinin Özellikleri
Genel üretim maliyetlerini, mamulün direkt maliyetleri olan direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ile direkt işçilik maliyetinden ayıran temel özellikler, aşağıdaki biçimde özetlenebilir:
- Genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında direkt (doğrudan) bir ilişki yoktur. Bu maliyet türünün toplamını oluşturan alt maliyet unsurlarından herhangi birisinden herhangi bir mamule ne kadar harcandığı belirlenemez. Bu maliyetlerin oluşmasına doğrudan sadece bir mamul neden olmamaktadır.
- Genel üretim maliyetleri mamullere doğrudan aktarılamadığı için, ancak dağıtım yoluyla mamullerle buluşturulabilmektedir.
- Genel üretim maliyeti, birbirinden farklı özelliklere ve davranışlara sahip çeşitli alt maliyet unsurlarının bir araya gelmesinden oluşur. Genel üretim maliyeti; endirekt madde/malzeme maliyetlerinden sigorta maliyetlerine, kira maliyetlerinden endirekt işçilik maliyetlerine kadar, üretimle ilgili çok sayıdaki ve türdeki maliyet için kullanılan ortak kavramdır. Bu alt maliyet unsurlarının bazıları değişken maliyet, bazıları sabit maliyet, bazıları da yarı değişken-yarı sabit (karma) maliyet özellikleri göstermektedirler.
- Genel üretim maliyetlerinin bir bölümü, finansal dönem içinde düzensiz aralıklarla ve farklı tutarlarda ortaya çıkarlar. Aylık dönemler düşünüldüğünde, genel üretim maliyetlerinin bu alt unsurları, kimi aylarda diğer aylara göre oldukça yüksek tutarlarda, kimi aylarda ise diğer aylara göre oldukça düşük tutarlarda oluşmaktadır. Bazı genel üretim maliyeti unsurları kimi aylarda hiç ortaya çıkmamaktadır. Kullanılan üretim sistemi gereği mamul maliyetleri sadece ay sonlarında hesaplanıyor ve üretim genel maliyetlerinin aylık fiili tutarları ay sonlarında biliniyor olsa bile, kimi genel üretim maliyeti unsurlarının mevsimlik değişmeler göstermesi nedeniyle, mamullerin genel üretim maliyetleri payını aylık gerçekleşmelere göre belirlemek doğru olmaz.
- Genel üretim maliyetlerinin fiili tutarları mamul maliyetinin saptanması gerektiği anda genellikle belirlenemez. Genel üretim maliyetleri içerisinde yer alan bazı maliyetlere ilişkin fiili tutarlar üretim yapılan dönemden sonra belirlenmektedir. Örneğin; Mart ayında kullanılan elektrik ve doğalgazın fatura bedelleri Nisan ayında işletmeye bildirilecek ve işletme bu tarihten sonra ödeme yapacaktır. Genel üretim maliyetlerinin bir bölümünün fiili kesin tutarlarını, yıllık dönemin sonundan önce belirleyebilmek mümkün olmamaktadır. Örneğin; işçilerin kıdem tazminatlarının kesin tutarını belirleyebilmek için yıl sonunu beklemek gerekir.
- Genel üretim maliyeti alt unsurlarından kimilerinin dönemlik toplam kesin tutarları belirlenmiş olsa bile, bu maliyet tutarlarının ne kadarlık kısmının üretim maliyetlerinin içine konulacağını önceden belirlemek mümkün değildir. Örneğin; üretimde kullanılması gereken ve çeşitli nedenlerle çalıştırılmayıp boş kalan bir makinenin amortisman maliyeti, üretim maliyetleri içine alınmamalı, doğrudan sonuç hesapları içinde düşünülmelidir.
- Genel üretim maliyetleri birim maliyet hesaplama yöntemlerinin birçoğunun temelini de oluşturmaktadır. Şöyle ki genel üretim maliyetlerinin mamul maliyetlerine kısmen veya tamamen yüklenmesine göre, farklı maliyet yöntemlerinin oluşması söz konusudur.
Genel Üretim Maliyetlerinin Çeşitleri
Genel üretim maliyetlerinin çeşitleri sınıflandırılırken 1 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde belirtilen açıklamalardan hareket edilmiş ve genel üretim maliyetlerinin çeşitleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılarak açıklanmıştır:
- İlk madde ve malzeme maliyetleri
- İşçi ücret ve maliyetleri
- Memur ücret ve maliyetleri
- Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
- Vergi, resim ve harçlar
- Amortismanlar ve tükenme paylan
- Finansman maliyetleri
- Çeşitli maliyetler
Sınıflandırılan bu genel üretim maliyetleri 730 Genel Üretim Giderleri hesabında izlenir.
İlk madde ve malzeme maliyetleri: Direkt ilk madde ve malzeme dışında kalan üretimle ilgili tüm madde ve malzemelerin maliyeti, endirekt madde ve malzeme maliyeti başlığında toplanarak, genel üretim maliyetleri ana hesabı içinde ele alınmaktadır.
Endirekt madde ve malzeme maliyetlerini oluşturan unsurların; yardımcı maddenin maliyeti ve işletme malzemesinin maliyetidir.
Gerek üretimde kullanılan kaynak elektrotları, yapıştırıcılar, çivi, raptiye, iplik, gibi yardımcı maddeler gerekse makinelerin üretimde çalışabilir hâlde olabilmesi amacıyla kullanılan motor yağı, gres yağı ve üretim ortamında çalışılabilirliğini sağlamak açısından kullanılan temizlik malzemeleri, temizlik bezleri ve fırçaları gibi işletme malzemeleri, endirekt madde ve malzemelere örnek olarak verilebilir. Bu madde ve malzemeler, üretim amaçlı olarak kullanıldıkça, genel üretim maliyeti ana hesabı başlığı altında toplanarak üretimin maliyetine yansıtılmaktadır.
İşçi ücret ve maliyetleri: Direkt işçiliğin dışında kalan ve belirli bir mamul ile kolayca eşleştirilemeyen üretimle ilgili tüm destek işçiliğinin maliyeti, endirekt işçilik maliyeti olarak tanımlanmaktadır ve bunların maliyeti genel üretim maliyeti ana hesabı içinde ele alınmaktadır. Örneğin; makineleri üretime hazırlayan çalışanlar, bir montaj hattındaki makinelerin mekanik onarımını yapan işçiler, fabrikadaki formen veya ustabaşılar, kalite kontrol çalışanları, fabrikanın güvenlik ve temizlik çalışanları, endirekt işçiler olarak kabul edilir ve onların ücretleri ile diğer maliyetleri, genel üretim maliyeti olarak kabul edilir. Endirekt işçilerin; esas ücretleri, fazla çalışma primleri, üretim primleri, ikramiyeleri, sosyal güvenlik işveren primleri, gece primleri, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar, işsizlik sigortası ödemeleri, yıllık izin ücretleri, kıdem tazminatı ödemeleri, bu sınıf içinde ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı içine girmektedir.
Memur ücret ve maliyetleri: İşletmede memur olarak tanımlanan ve üretimi gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan, aylıklı yönetici, memur, büro personeli vb. için tahakkuk ettirilen ücret ve benzeri maliyetleri, bu maliyet sınıfına girmektedir. Örneğin; beyaz yakalı olarak tanımlanan üretim mühendisleri için ödenen maaşlar, ikramiyeler, fazla çalışma ücretleri, kıdem tazminatları, izin ve tatil ücretleri, sosyal yardımlar ve benzeri ödemeler bu sınıfa girerek, genel üretim maliyetleri ana hesabı altında muhasebeleştirirler.
Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler: Üretim tesislerinin ve ekipmanın kullanılabilmesi için işletme dışından satın alınan kanalizasyon, elektrik, su, doğalgaz ve iletişim için yapılan ödemeler, üretimle ilgili taşıtların ve benzeri sabit kıymetlerin işletme dışına yaptırılan bakım-onarım maliyetleri, üretim tesislerinde çalışanların işletmeye taşınma maliyetleri bu sınıfa girer. Ayrıca, eğer dışarıdan sağlanıyorsa yemek hizmetleri maliyetleri, üretimle ilgili danışmanlık hizmeti maliyetleri, bu sınıfta ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı altında muhasebeleştirilir.
Vergi, resim ve harçlar: İlgili yasal düzenlemeler gereğince tahakkuk ettirilen ve üretimle ilgili tapu harçları, emlak ve çevre vergileri, üretimde kullanılan motorlu taşıtların vergisi, bu grupta yer alır ve genel üretim maliyetleri ana hesabı altında muhasebeleştirilir.
Amortismanlar ve tükenme payları: Üretimle ilgili; binaların, tesislerin, makinelerin, ekipmanların, taşıtların, demirbaşların amortismanları bu gruba girer. Ayrıca, üretimle ilgili patent, lisans, telif, imtiyaz, ticari marka ve ünvan gibi bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamaların amortismanları bu gruba girer. İşletmelerin sahip oldukları madenler, petrol yatakları, orman ve taş ocakları gibi doğal kaynakların değerlerindeki düşüşü ve bu duran varlıklara ilişkin tükenme payları, bu grupta ele alınır ve bunların tamamı genel üretim maliyetleri ana hesabı altında muhasebeleştirilir.
Finansman maliyetleri: Üretimle ilgili endirekt madde ve malzeme alımında satıcılara ödenen vade farkları, vadeli alımlardan doğan kur farkları, bu alımlara ilişkin kredi sözleşme ve komisyon giderleri, bu sınıfta ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı altında muhasebeleştirilir.
Çeşitli maliyetler: Üretimle ilgili (fabrika binası ve makine gibi) unsurların kirası ile sigortası, üretimde çalışanların yolluk maliyetleri, üretimle ilgili temsil ve ağırlama maliyetleri, üretimle ilgili dava-icra ve noter maliyetleri, kırtasiye maliyetleri, eğitim ve staj maliyetleri gibi maliyetler, bu grupta yer alır. Bu maliyetler, genel üretim maliyetleri ana hesabı içinde muhasebeleştirilir.
Kaynak: www.aturgut.com
( Bu makale kaynak gösterilip ve aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır )
